Harry Mulisch - Twee vrouwen

Met meer dan een miljoen exemplaren is het moeilijk om eraan te ontkomen: Twee vrouwen het gratis boekje van de CPNB dat door de bibliotheken vanaf vrijdag verspreid gaat worden. En opnieuw met een foeilelijk omslag (het is een gratis boek, dus het moet er ook goedkoop uitzien).

Arjan Peters schreef afgelopen vrijdag al met lichte verbazing over de vreemde zinnen die in deze roman staan. Ook ik heb deze week Twee vrouwen gelezen. Ik moest een college geven over Mulisch (en de film) en het leek me wel goed om deze roman die zo prominent onder de aandacht gebracht ging worden te herlezen.
Het viel me niet mee. Vooral de dialogen zijn erbarmelijk slecht. Ik geef een voorbeeldje (uit een pocketversie, de twaalfde druk uit 1988). Laura zit met haar jongere vriendin Sylvia in het vliegtuig naar Nice. daar woont de moeder van Laura. En net als Sylvia wil Laura de lesbische verhouding verborgen houden voor haar moeder. Dat leidt tot een conflict in het vliegtuig.

'Je hebt me alleen meegenomen om me te kunnen verbieden je moeder te leren kennen. Dat is je hele plezier.'
Ik keek haar aan.
'Als ik naar jou luister,' zei ik, 'heb ik het gevoel of ik onder zo'n kei in een vochtige tuin kijk, en al die pissebedden zie krioelen.'

Afgezien van de constructie: Als ik luister...heb ik het gevoel...of ik kijk, is de vergelijking niet erg leuk voor die vriendin. Wat nu precies met wat vergeleken wordt is mij niet helemaal duidelijk.

Meteen had ik spijt, dat ik dat had gezegd. Haar ziel was minder zacht dan haar vlees en de streling van haar jongenshanden; ik weet niet wat voor substantie de ziel moet hebben, maar de hare deed mij denken aan een ei: een harde witte schaal, die niet meegaf, maar die plotseling breken kon en dan een massa vormloos slijm losliet.'

Ook over deze zin moet ik lang nadenken. Laura lijkt me een poëtisch persoon. Zo'n vrouw die niet het woord 'lichtgeraakt' wil gebruiken, maar het liever heeft over een ziel, waarvan ze niet weet wat voor substantie die heeft, of nou ja, toch wel een beetje, want de ziel van Sylvia doet denken aan een ei. Voor de mensen die vergeten waren wat ook alweer een ei was, geeft Laura een korte plastische definitie: een witte schaal met een massa vormloos slijm (dat is altijd beter dan vormvast slijm). Een ongekookt ei dus. Nu hebben we al twee vergelijkingen achter elkaar gehad. Als Sylvia praat dan krijgt Laura het gevoel of ze pissebedden onder een kei in een vochtige tuin ziet krioelen en daarnaast heeft haar vriendin een ziel als een ongekookt ei.

'Waarom zeg je zulke dingen?'

En waarom denk je zulke dingen, denk je als lezer.

Zij brak. Haar gezicht schoot in die bodemloze gekweldheid.
'Heb je me eindelijk zo ver?' snikte zij.

Zoek de clichés.

Ja, ik had haar eindelijk zo ver, wilde haar wel op mijn arm nemen, zoals in wegrestaurants de zweedse moeders hun zuigelingen. Zij was er opeens.

Mijn studenten zeiden me dat in de jaren zeventig Zweedse moeders (overigens niet louter en alleen in wegrestaurants) voor het eerst gebruik maakten van een soort doek waarin ze baby's optilden. Arme Sylvia, via pissebed en ei naar zuigeling. Gelukkig beschikt Laura over een groot empatisch vermogen en de bijbehorende troostende woorden.

'Wat is er dan? Zeg het me. Wat heb je nu voor groot verdriet? Het is toch niet omdat ik iets lelijks zeg, dan kun je me toch ook een klap geven, of je schouders ophalen en uit het raampje kijken. Als je dat doet, kun je nu trouwens Parijs zien liggen.

Altijd handig, een vriendin die tijdens een relationele crisis toch nog voor reisgids wil spelen.

Er zit heel iets anders achter, zeg het me, wat is het?'

De roman kent meer van dit soort tenenkrommende passages. Toch leest het boek wel makkelijk weg. Een meesterwerk is het echter niet.