Zoals Adrie van Oorschot de echte Sinterklaas was voor een bepaalde generatie is koningin Juliana de enige, echte koningin. Beatrix is een soort Bram van der Vlugt. Juliana komt in het eerste en laatste hoofdstuk van Juni, de nieuwe roman van Gerbrand Bakker, tot leven als een eigengereide, sigaretten rokende vrouw die zich niets gelegen laten liggen aan de officiële hofregels en in haar beknotte levenslust komisch en tragisch tegelijk is. Ze brengt een werkbezoek aan het noorden van Noord-Holland, gaat van gemeente tot gemeente. Hoe kort dat eerste hoofdstukje ook is, Bakker stelt de meeste hoofdpersonen van de roman al voor omdat de koningin hen tegenkomt.
De kern van de roman vormt een dramatische gebeurtenis later op de dag als de bakker op zijn verlate bestelronde het tweejarige dochtertje van de familie Kaan doodrijdt. ’s Ochtends is zij nog over de wang geaaid door de koningin en een paar uur later ligt ze langs de kant van de weg. Vanaf dat moment verdwijnt moeder Anna regelmatig voor een onbepaalde tijd naar de hooizolder als alles haar te machtig wordt. Als ze het leven weer aankan, klimt ze weer naar beneden. Haar man, drie zonen, één schoondochter en één kleindochter zijn er na zoveel jaar inmiddels aan gewend.
In het romanheden ligt moeder Kaan dus weer op de hooizolder en intussen gaat het leven in en om de boerderij verder. Vanuit wel negen perspectieven volg je de dag waarop zoon Jan het graf van zijn zusje opknapt, de bij een motorongeluk ietwat geretardeerd denkende zoon Johan daarbij helpt, terwijl vader rondt de boerderij reddert, kleindochter veel niet begrijpt, zoon Klaas over de toekomst van de boerderij nadenkt, de bakker een bezoek aan het kerkhof brengt en aan zijn maîtresse, deze vrouw weer haar eigen fantasieën en obsessies heeft en moeder maar steeds op die hooizolder ligt en lobbige advocaat naar binnen lebbert.
Het verhaal draait natuurlijk om die fatale dag in het verleden, maar de roman blijft niet bij die ene verhaallijn hangen, want elk personage krijgt zijn eigen karakter mee. Het deed me denken aan Faulkners As i lay dying waarin een doorlopend verhaal verteld wordt aan de hand van de individuele verhalen van de afzonderlijke personages. De structuur van Juni is daarmee complexer dan Boven is het stil maar voor literatuurliefhebbers is er des te meer te genieten.
Hoewel Juni een heftige autobiografische kern heeft (die door Bakker vakkundig gefictionaliseerd is) wordt de roman nergens zwaar of sentimenteel. Dat komt omdat er continu iets te lachen valt: zo gooien de mannelijke leden van de familie Kaan om beurten en zonder het van elkaar te weten de hond in de sloot. Zo is de vrouw die het kerkhof in de gaten houdt ten prooi aan erotische oprispingen die niet helemaal kloppen met de indruk die ze op de buitenwereld wil maken. Als haar minnaar, de bakker, langskomt, sluit ze steevast de gordijnen. Zo zijn de dialogen, kortaf en norsig zoals we ze gewend zijn uit Boven is het stil, ook buitengewoon komisch. Daartegenover staan passages waar je meteen een brok van in je keel krijgt. Laten we het nu maar eens ronduit zeggen: Juni is op vele niveaus een prachtig boek.
Ik begon aan deze roman met de nodige scepsis, want ik had de recensies gelezen in de kranten. Alleen Joep van Ruiten in het Dagblad van het Noorden had een zeer positieve bespreking. Afgelopen zaterdag volgde op de radio bij de Tros Nieuwsshow Arie Storm met een zeer positieve bespreking (waarbij hij wel een opmerkelijke fout maakte toen hij de ontvangst van Juni samenvatte en zei: ‘Ik geloof dat alleen het Noord-Hollands Dagblad of zo, maar ja dat is zijn eigen krant of zo.’ Nee, Dagblad van het Noorden Storm, waarin je eigen recensies ook wel eens in worden doorgeplaatst. Bedenk hier zelf een smalende opmerking over een Amsterdammer en zijn kennis van de provincie). Ik schaar me bij deze twee positieve geluiden. Sterker nog: als je de kwaliteiten van Juni niet ziet, dan heb je als recensent echt stront in de ogen. Deze roman is het beste wat ik dit jaar tot nu toe heb gelezen.
Coen Peppelenbos
Gerbrand Bakker: Juni. Cossee, Amsterdam, 272 blz. €19,90.
Verscheen ook op Literair Nederland op 17 juni 2009
6 opmerkingen:
En behalve de hond spelen ook andere dieren mee: de pimpelmezen, de eend, de stier en zelfs een kat.
Ja, met spanning het boek gelezen.
Giny
Oh, het doet me goed deze recensie te lezen! Ik was sowieso wel van plan het boek te lezen. Groet, Annelies
Gerbrand vertelde op een lezing dat de hoofdpersoon Jan van buiten bekeken wordt. Wij zitten in het hoofd van 9 anderen en zo kunnen we hem leren kennen. Bewust het tegenovergestelde van "Boven". Blijkbaar komen veel recensenten daar niet overheen. Vullings zegt in Vrij Nederland dat een fijn stamboompje zou helpen om iedereen te kunnen plaatsen. Vind je dat een goed idee?
@M: nee, we zijn niet debiel. Ik weet ook niet of de hoofdpersoon Jan is (die overigens op het laatst van het boek toch wel van binnenuit beschreven wordt?).
De karakters in dit boek zijn divers en je merkt meteen wie aan het woord is.
@ coen. Volgens Gerb zelf is Jan de hoofdpersoon. Volgens mij is dat eigenlijk Gerb.
Het blijft voor mij onbegrijpelijk dat jij (& libelle & telegraaf) het zo anders beleven dan recensenten van "elitaire" bladen (NRC, VN, Volkskr). Alsof ze het helemaal niet kunnen volgen. Maar hoe kan dat dan? Lijkt me toch niet dat ze debiel zijn? Ik ben nog aan het lezen maar vind jouw beschrijving vooralsnog heel overtuigend.
@m: schrijvers zijn meestal de slechtste analytici van hun eigen boeken. Een boek met zoveel perspectieven kan niet slechts 1 hoofdpersoon hebben (tenzij het bij die andere perspectieven steeds over Jan zou gaan en dat is niet het geval). Dat Jan een autobiografische afsplitsing is van Gerbrand volgens Gerb doet daar niets aan af.
Dat de kritiek zo heeft gereageerd is voor mij ook volstrekt onbegrijpelijk. Het heeft niets met 'elitair' te maken, want ik ben ook elitair in het diepst van mijn gedachten.
-Misschien komt het omdat de meeste recensenten vrouw waren?
-Of uit de Randstad komen (je kunt wel 1000 keer een boek over Amsterdam maken, maar als er twee keer een boek over het platteland geschreven wordt, dan is het meteen een herhaling).
-Afgunst?
-Welke reden je ook opschrijft: met een literair oordeel kan het niets te maken hebben.
Een reactie posten