Wat een aangename verrassing dat Cees Nooteboom dit jaar met een nieuwe bundel reisverhalen kwam, 'Een boek van verre reizen', prachtig geïllustreerd met foto’s van Simone Sassen. Nooteboom bezocht Zuid-Amerika, India, tropisch Australië, Mexico, de eilanden voor de Oostafrikaanse kust, Spitsbergen en Bali, maar het doet er niet eens zoveel toe waar hij verblijft, het gaat om het kijken en het vastleggen van de waarneming. Als geen ander weet hij het object van zijn aandacht in woorden te vangen en zijn eigen stemming te duiden. Zijn meanderende zinnen zijn vol van het heden, maar altijd in het perspectief van de geschiedenis. Nooteboom heeft schitterende romans (Allerzielen) en verhalen (’s Nachts komen de vossen) geschreven, maar zijn reisbeschrijvingen zijn een genre in zichzelf – niet te evenaren.
Allerzielen herlezen. Al maak ik daarmee een lijst van meer dan tien titels, de gedoemde liefdesgeschiedenis van Arthur Daane en Elik Oranje is en blijft een klassieker in de Nederlandse literatuur. Decor is het snel veranderende Berlijn aan het eind van de twintigste eeuw, beschreven in een reeks gesprekken tussen een fotograaf (Daane), een filosoof, een beeldhouwer, een fysica en tal van kroegbazen. Nooteboom goochelt met heden en verleden, waarneming en illusie – maar vooral met taal. Een grote roman.
'Een filosofische ontdekking van de wereld' luidt de ondertitel van deze razend knappe verkenning van de werkelijkheid en hoe wij die ervaren. Aan de hand van autobiografische belevenissen en voorvallen gaat de jonge filosoof Coen Simon (1972) op zoek naar de kern van de mens en de duiding van de begrippen die hem omgeven: natuur, filosofie, gevoel, vriendschap, ongeluk, volwassenheid en wat dies meer zij. In het moderne leven strijden een religieuze en (pseudo)wetenschappelijke interpretatie van wat we meemaken om voorrang. Het gevecht tussen beide, waarschuwt Simon, dreigt een treurig slachtoffer te maken: de persoonlijke ervaring. Prachtig geschreven, briljant gecomponeerd, op iedere pagina authentiek en zelfs kwetsbaar, zonder een blad voor de mond te nemen. In tijden niet zo’n intrigerend en veelzeggend boek gelezen.
Geniale misdaad-roman in de beroemde en schitterende Kurt Wallander-reeks. Wallander krijgt in 2009 niet alleen te maken met een geval van contraspionage dat te herleiden valt tot de Amerikaans-Russische betrekkingen tijdens de Koude Oorlog, de moord op Olof Palme, de val van de Berlijnse Muur en de ondergang van het communisme, hij worstelt ook in toenemende mate met zijn gezondheid en het ouder worden. Mankell weeft het politie-onderzoek, historische feiten en de psychologische onzekerheid van het vergeetachtiger worden aaneen tot een formidabel tableau – een boek dat je langzaam, bladzijde voor bladzijde, wilt lezen, omdat je er dan optimaal van geniet, maar dat je voortstuwt, blad na blad, en dat je niet terzijde kunt leggen, alles om je heen ten spijt… Wallander is op weg naar het lege universum dat alzheimer heet. 'Meer is er niet. Het verhaal over Kurt Wallander houdt onherroepelijk op. De jaren die hij nog te leven heeft, misschien tien, misschien meer, zijn zijn eigen tijd, van niemand anders.'
Nobelprijs-winnaar Michael Beard, een fysicus die zich bezighoudt met zonne-energie, is bovenal een womanizer. Als hij ontdekt dat zijn vijfde vrouw een affaire heeft, is hij bij wijze van uitzondering jaloers, omdat hij meent nog wel van haar te houden. Hij pleegt een moord, meer bij toeval dan met opzet, maar weet uit de handen van de politie en justitie te blijven en de minnaar de bak in te laten draaien. Juist op het moment dat hij, negen jaar later, in New Mexico de wereld zijn revolutionaire zonnepanelen zal aanbieden, duikt de minnaar weer op – te zamen met de beschuldiging van het ontvreemden van intellectueel eigendom, twee van zijn vrouwen en zijn dochtertje. Ingenieus gecomponeerd, prachtig geschreven en hyper-actueel. Bevestigt McEwans status als een van de grootste schrijvers van nu. Een serieuze kandidaat voor die andere Nobelprijs.
Meeslepende, vrolijke, Venetiaanse roman van een creatieve duizendpoot. De Parijse toneelschrijver Milo Picander verblijft in 1731 en 1732 enkele maanden in Venetië – de stad van het carnaval en het gemaskerd bal – en raakt daar niet alleen in verliefdheden verstrikt, maar ook in angstwekkende intriges. Met grote vrienden als Antonio Vivaldi en Carlo Goldoni aan zijn zijde, beleeft Picander avonturen die zó uit een Vivaldi-opera opgediept zouden kunnen zijn. Bos schetst een zinnelijk portret van de stad in de lagune, zijn karakters zijn zonder uitzondering levensecht – en met veel eros en humor getekend –, en zijn plot maakt de roman tot een echte page-turner. Zet er Vivaldi bij op en het is genieten geblazen. Een Bildungsroman van allure.
Over Dan Brown valt te twisten: is het misdaadliteratuur of pulp, zijn het fraai gecomponeerde avonturen of doet de auteur maar wat, kan hij – met of zonder een ploeg redacteuren – wel of niet schrijven? Sinds de hype begon, heb ik, die eigenlijk alleen Henning Mankell als misdaadschrijver waardeert (maar dat is dan ook een hele goede), alle romans van Dan Brown gelezen. Ik vond Angels and Demons (Het Bernini Mysterie) het beste tot nog toe, gevolgd door Deception Point, The Da Vinci Code en Digital Fortress – maar het is Brown gelukt: The Lost Symbol is het beste van de vijf. Spannend tot (bijna) aan het einde, wel degelijk fraai gecomponeerd en goed geschreven, elegant gebruik makend van een duizelingwekkende hoeveelheid symbolen uit alle uithoeken van de wereld en een baaierd aan levensbeschouwingen, vol aardige puzzels tussendoor. Opnieuw is professor Robert Langdon de hoofdpersoon; het mysterie dat in weinig tijd moet worden ontraadseld speelt zich ditmaal af in Washington D.C., in en om het Capitool. Toen ik het boek uit had en dus eindelijk alle onderlinge verwijzingen van de symbolen doorgrondde, vroeg ik me vol bewondering af hoe Brown zo’n boek in elkaar zet: langzaam maar zeker van feit naar feit en situatie naar situatie werken, en maar zien wat er op je weg komt? Of tevoren een strak schema in elkaar flansen dat – uitgaande van de ontknoping – alle tussenstappen bijeen redeneert? Hoe het ook zij, The Lost Symbol lees je louter voor je ontspanning, en dan doen bizarre momenten en zelfs uitgesproken wreedheden er niet meer toe.
Over onthouden wisten we al een heleboel, van vergeten nog maar weinig. De Groninger hoogleraar in de geschiedenis van de psychologie Douwe Draaisma schreef een innemend vervolg op Ontregelde geesten en Heimweefabriek – boeken waarin het herinneren centraal staat. Ditmaal koos hij voor de andere invalshoek en schreef hij als eerste een boek dat eigenlijk niet kan bestaan, een vergeetboek. Kun je me de map met de zoekgeraakte stukken brengen? Dat was een grapje dat het in mijn jonge jaren op het Groninger stadhuis goed deed.
Draaisma beschikt over een fabelachtige en speelse pen, je blijft aan zijn zinnen en woorden hangen – ook al weet je op voorhand dat je al die geschiedenissen weer vergeet. Hij is op zijn best, vind ik, wanneer hij vanuit de biografie van zijn onderwerp naar het thema – de ziekte – toe schrijft. Voor mij geldt kennelijk: eerst de achtergrond van het personage kennen, dan pas geïnteresseerd raken in waaraan hij of zij lijdt.
In de zomer van 2009 stierf Simon Vinkenoog, een unieke stem in de literatuur. Zijn echtgenote, Edith Ringnalda, tekende zijn laatste dagen op én herinnerde zich een lang, liefdevol en gelukkig huwelijk. Ook haar stem is uniek, of op zijn minst authentiek. Haar portret van een huwelijk is tevens de verbeelding van de Liefde met een hoofdletter L – spontaan, maar gestructureerd; niets verhullend, maar gepassioneerd. Meer dan een liefdesverklaring is Heer en meester ook een monument ter gedachtenis aan een markant en moedig schrijver.
Onderhoudende, kleine roman – het Boekenweekgeschenk 2010. Zwagerman schreef een snelle en scherpe satire op de moderne beeldende kunst. De directeur van het Hollands Museum in Amsterdam reist af naar Slovenië om onopgemerkt een doek van de Amerikaanse kunstenaar Mark Rothko terug te halen, dat uit zijn museum is ontvreemd toen een jonge kunstenares het kopieerde. Met vaart en brille geschreven, intrigerend en nog spannend ook. In één adem uitgelezen, en meteen maar weer de prachtige BBC-documentaire opgezet die Simon Schama over Rothko maakte.
Het beste werk van Nick Hornby tot nog toe. Duncan is een gepassioneerd liefhebber van de muziek van Tucker Crowe – een kruising tussen Neil Young en Leonard Cohen –, die wereldberoemd werd dankzij het album 'Juliet', maar van wie sindsdien niets meer is vernomen. Tot er een gepolijste versie van dat album verschijnt: Juliet, naked. Via e-mail komt Duncans echtgenote Annie in contact met Crowe – het begin van een reeks hilarische ontwikkelingen, waarin het zowel over relaties gaat als over het geloof in eigen kunnen. Meeslepend verhaal, waar het plezier in het schrijven en de vrolijkheid van af spatten, en dat me bij gevolg heel vrolijk maakte.
Aanleiding om Safran Foers debuutroman uit 2003 eindelijk te lezen, was een reis die ik in juni naar Oekraïne maakte – zoveel boeken zijn er immers niet, die zich in Oekraïne afspelen. Voor het verhaal van Safran Foer is dat ook maar gedeeltelijk waar: de queeste is een speurtocht van de schrijver naar de vrouw die zijn grootvader aan het eind van de Tweede wereldoorlog redde uit handen van de Nazi’s. Of die vrouw gevonden wordt, doet er eigenlijk niet eens zoveel toe: Safran Foer schildert het joodse milieu zoals weinigen dat voor hem hebben gedaan. Vooral de dialogen zijn briljant in deze roman, die buitelt van de creativiteit, ongedwongenheid en speelse invallen. Dat ’t me uiteindelijk een beetje té lang duurde, is het enige bezwaar.
En zo heb ik er twaalf in de lijst geplaatst.
Anton Brand / 2 december 2010
Geen opmerkingen:
Een reactie posten