Recensie Michel Houellebecq - De kaart en het gebied

Schrijver vermoordt zichzelf

De schrijver Michel Houellebecq en zijn hond worden op gruwelijke wijze vermoord in de nieuwe roman van Michel Houellebecq. Zijn hoofd en de kop van de hond worden zorgvuldig van het lichaam gescheiden en de rest wordt in reepjes gehakt en als een schilderij van Pollock door zijn kamer gelegd. Na tweehonderd bladzijden De kaart en het gebied zitten we midden in een politieroman.

Voor die tijd volgen we Jed Martin, een kunstenaar die wereldberoemd wordt door zijn fotografische detailopnamen van Michelinkaarten. Nadat hij een succesvolle tentoonstelling heeft gekregen, enigszins geholpen door zijn vriendin die een functie bij Michelin vervult, laat hij de fotografie achter zich en stort hij zich op het schilderen van beroemde mensen tijdens sleutelmomenten in hun leven, zoals 'Bill Gates en Steve Jobs bespreken de toekomst van de informatica' en 'De beursgang van het aandeel Beate Uhse'. Alleen zijn schilderij 'Damien Hirst en Jeff Koons verdelen onderling de kunstmarkt' vernietigt hij. De titels van de schilderijen verraden een ironische blik op de moderne consumptiemaatschappij.

Het duurt jaren voordat er een tweede tentoonstelling komt. Zijn vriendin is Jed Martin alweer kwijt. Om publiciteit te genereren vraagt hij aan Michel Houellebecq om het voorwoord te schrijven bij zijn catalogus. En zo komt de schrijver in zijn eigen roman terecht. 'De kaart en het gebied' is milder van toon dan de rest van het oeuvre van Houellebecq. Er worden nogal wat mensen uit de Franse literaire wereld en mensen van tv op de hak genomen en bespot, maar de somberheid van eerdere romans en de nadruk op de seksualiteit (zowel Jed Martin als de schrijver gaan als eenlingen door het leven) is verdwenen.

Natuurlijk komt de cynische kijk op een doorgedraaid kapitalisme wel terug, maar als Martin de schrijver bezoekt komen we ook te weten wat zijn drie perfecte producten waren: 'Paraboot Marche-schoenen, de Canon Libris-notebook met ingebouwde printer, en de Camel Legend-parka.' Helaas zijn het wel producten die tot zijn verdriet inmiddels uit de handel zijn genomen. Komisch werken ook de terzijdes. Martin en commissaris Jasselin zitten als ze naar het huis van de vermoorde schrijver rijden in een wegrestaurant en zien een zwaarlijvige man met een bord frites naar zijn hart grijpen 'alsof hij elk moment een hartaanval verwachtte te krijgen.' Op de terugweg zien ze dat het gedeelte waar de man zat met linten is afgezet. Zo incasseer je tientallen speldenprikjes die iets zeggen over de moderne wijze van consumeren.

Voor De kaart en het gebied ontving Houellebecq de Prix Goncourt, de belangrijkste literaire prijs van Frankrijk. Terecht, maar die prijs had hij al veel eerder moeten krijgen. Het is tekenend voor het literaire klimaat dat de jury de erkenning geeft nu de hardheid is verdwenen en de satirische toon de overhand krijgt. Daar zou Houellebecq wel een sneer over weten te geven, maar ja die heeft zichzelf vermoord.

Coen Peppelenbos

Michel Houellebecq - De kaart en het gebied. De Arbeiderspers, Amsterdam, 350 blz. €19,95.
Eerder gepubliceerd in de Leeuwarder Courant, 24 juni 2011