Recensie van De valkunstenaar (9) door Brenda Baron

Vasthouden bepaalt de voorbode van vallen

'Vallen is loslaten: het moment bepalen dat je je overgeeft aan zwaartekracht’. In De valkunstenaar introduceert Coen Peppelenbos de adolescent Bas Jan, die in zijn eindexamenjaar zit en kunstenaar wil worden. Hoewel dit boek geen biografie is, verwijst de naam Bas Jan naar de valkunstenaar Bas Jan Ader. Bas Jan heeft zich voorgenomen om vallen als een kunstvorm te laten verworden. Hij doet er dan ook alles aan om buitengewoon exceptioneel voor de dag te komen bij de toelatingscommissie voor de Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag. Thuis voert hij zorgtaken uit richting zijn zusje Sasja en zijn dementerende vader. Als het Bas Jan lukt om de commissieleden te overtuigen en hij aangenomen wordt, zou je verwachten dat hij een gouden toekomst tegemoet gaat. Het loopt echter anders dan hij het zich voorgesteld heeft. Peppelenbos heeft met De valkunstenaar een buitengewoon ontroerend, origineel, gevoelig en begrijpelijk boek geschreven dat relativeert en helpt om vanuit een ander perspectief naar de wereld te kijken.

Ten eerste probeert Peppelenbos met het thema, dat hij erin verwerkt heeft, de kunstwereld op de hak te nemen. De hoofdpersoon, Bas Jan, wil namelijk naar de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten. De weg ernaar toe is allesbehalve gemakkelijk. Hierbij dreigt de maatschappij Bas Jan in te halen en dan lijkt het erop dat er nooit meer iets nieuws komt. Bas Jan wil dat vallen als een kunstvorm gezien wordt. Zo beschrijft Peppelenbos op pagina 74 en 75: ‘Ik moet de schoonheid van de val laten zien[…] Kunst, in ieder geval een val, moet intuïtief verlopen. Je kunt alles uitdenken en voorbereiden, maar de val zelf moet verrassend blijven[…] Dat moet ik over zien te brengen op mijn beoordelaars.’

Ten tweede lukt het Peppelenbos om met het gebruik van verschillende motieven mij tot nadenken te zetten. Zo roepen de moeizame liefdesrelaties nogal wat vragen op. De vader van Bas Jan heeft een moeizame relatie met zijn moeder. Het lijkt erop dat zijn ouders een open huwelijk hebben gehad. Als Bas Jan met zijn vader en zijn zusje naar Scheveningen gaat, leidt de dood tot een aantal ontmaskeringen. In het hoofdstuk ‘Ter navolging’ op pagina 139 dat overigens naar het boek van Kees ’t Hart zou kunnen verwijzen, schrijft hij: 'De dood is ingebouwd door het leven[…] Ik duw pa over de hobbelige steenvlakte naar de juiste plek. In robuuste blokletters is de naam Mathilde Kouwenhof in de zwarte steen gebeiteld.'



Ten derde heeft Peppelenbos de personages heel geloofwaardig en herkenbaar beschreven. Bas Jan, de hoofdpersoon, is bijna zeventien jaar en hoogbegaafd. Hij wordt aanvankelijk gepest op school, maar hij trekt zich er weinig van aan. Eigenlijk is hij een hele rare jongen, want hij heeft geen ander doel dan goed vallen. Hij specialiseert zich in vallen en als hij zo'n val demonstreert als het koningspaar op bezoek komt, wordt hij beroemd en populair bij zijn klasgenootjes. Bas Jan, zijn zusje Sasja en zijn oom Vincent zijn karakters. Ze veranderen in het boek tot evenwichtige, mensen die meer in balans komen. Op pagina 173 staat immers: ‘Oom Vincent begint steeds meer samen te vallen met zijn omgeving […] Alleen van de keuken moet hij afblijven. We hebben hem inmiddels geleerd hoe je op een nieuwe manier koffie kunt zetten […]’

Verder zou de boodschap van dit boek kunnen zijn, dat je verder moet kunnen kijken dan je eigen omgeving. Wellicht moet je eens over de schutting heen kijken. Peppelenbos heeft namelijk in een interview gezegd dat de ik-verteller min of meer gebaseerd is op de tuinman in Being there van Jerzy Kosinski. Die tuinman leeft 30 tot 40 jaar in een tuin en heeft geen grotere belevingswereld. Zo is dat ook met Bas Jan, die hij naar buiten stuurt, zodat hij allerlei ontmoetingen krijgt. Soms pakken die ontmoetingen goed uit, en soms brengen die ontmoetingen hem tot een uitdaging. Peppelenbos heeft mij met dit boek geleerd dat Bas Jan Ader een verzetsheld is, die ook als valkunstenaar bekend staat. Verder heeft hij mij geleerd dat je je dromen en idealen nooit moet opgeven: als je volhardt, zal het lukken, maar misschien wel op een andere manier dan je dat zelf voor ogen hebt gehad.

Kortom, De valkunstenaar neemt de kunstwereld op de hak, laat je flink nadenken over o.a. moeizame liefdesrelaties en De valkunstenaar bevat herkenbaar en geloofwaardig beschreven personages. Peppelenbos leert je over de schutting heen kijken en om nooit op te geven. Hij laat je huilen, hij laat je vallen, hij laat je vertrekken. ‘Dit laat je niet los’.

Brenda Baron

(foto: Parsifal2000, via Wikipedia, CC BY-SA 3.0 NL)