Recensie Bart Slijper - In dit gevreesd gemis

Opbloeiend in vriendschap

De hoogtijdagen van dichter Willem Kloos (1859-1938) vallen samen met passionele vriendschappen. Eerst de vriendschap met Jacques Perk, daarna de vriendschap met Albert Verwey. Tussen 1880 en 1888 leeft Kloos op de toppen van zijn kunnen, daarna volgen tien jaar zelfdestructie die definitief eindigen als hij als veertiger in het huwelijk treedt. Veertig voortkabbelende levensjaren volgen waarin vooral een affakkeling van zijn talent te zien is. 'Naarmate de twintigste eeuw voortschrijdt, en hij rustig doorschrijft, worden zijn zinnen almaar wijdlopiger en zelfgenoegzamer, net zo lang totdat ze grens van de onleesbaarheid naderen.' Het is geen wonder dat Bart Slijper in zijn biografie In dit gevreesd gemis gekozen heeft voor de gloriejaren van de voorman van de Tachtigers.

In dit gevrees gemis is een uiterst leesbare biografie geworden, omdat Slijper veel overslaat ten bate van het kernverhaal dat hij wil vertellen. Niet het eerste tandje, niet de eerste schooldag wordt beschreven: Slijper begint bij de eerste ontmoeting tussen Kloos en Perk in de Kalverstraat. De twee aanstormende dichters komen elkaar in 1880 tegen en er is direct sprake van een zielsverwantschap, op poëtisch en persoonlijk vlak. Perk is bezig met een sonnettencyclus over Mathilde, een meisje dat hij ontmoet had in de Ardennen en van een afstand begeerde, Kloos heeft al in een literair tijdschrift gepubliceerd. De vriendschap krijgt trekken van een verhouding. Ze stuwen elkaar op in hun werk, maar Perk krijgt het te benauwd door de dwingende aanwezigheid van Kloos en verbreekt de vriendschap. Hij sterft op 1 november 1881. Kloos wordt in de weken daarvoor uitdrukkelijk verboden om aan het ziekbed te verschijnen.

Deze vriendschap wordt een ijkpunt in het leven van Willem Kloos. Alle volgende vriendschappen worden eraan getoetst. Ondanks de verwijdering is Kloos wel degene die zich enorm inzet om het werk van Perk te bundelen en postuum uit te geven. Zijn inleiding bij de bundel wordt programmatisch voor een nieuwe stroming dichters.

De vriendschap met Albert Verwey die vrij kort daarop begint, is iets anders van aard. Verwey, zestien jaar, ziet in Kloos in eerste instantie meer een leidsman tegen wie hij opkijkt. Voor Kloos begint opnieuw een vriendschap waarin hij zich helemaal stort. Slijper is wat huiverig om het etiket 'homoseksueel' op de vriendschap te plakken omdat 'vriendschappen  tussen mannen vaak hoger op[liepen] dan wat wij tegenwoordig als "gewoon" zien, al was het alleen maar omdat ze vrouwen vrijwel nooit als boezemvriend konden zien.' Als Verwey later een lang gedicht over de vriendschap wil publiceren waarin een tongzoen wordt beschreven, probeert Kloos dat uit alle macht en met succes te voorkomen. Pas in 1983 verschijnt het gedicht voor het eerst in druk, geen enkele opzien meer barend.

Willem Kloos in zijn huis in de Regentesselaan in Den Haag (uit: de Sumatra Post 31 maart 1927)

Het zijn deze vriendschappen die een enorme werkdrift bij Kloos ontketenen. Slijper brengt het tijdperk van de Tachtigers weer nabij: de oprichting van De nieuwe gids als reactie op de muffe literatuur van hun voorgangers, de onderlinge vriendschappen en even heftige ruzies tussen literatoren, het excessieve drankmisbruik, maar vooral ook de teloorgang van de eenling Kloos. Omdat alle verwijzingen en alle noten radicaal achterin het boek zijn gezet is de stof van de literatuurgeschiedenis weggeblazen en is er een uiterst levendige biografie voor in de plaats gekomen.

Coen Peppelenbos

Bart Slijper - In dit gevreesd gemis. Het leven van Willem Kloos. Bert Bakker, Amsterdam. 328 blz. €24,95.
Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant, 14 september 2012)