Recensie Marjolijn van Heemstra - De laatste Aedema

Adel op drift

Sta je in het rode boekje? Niet het boekje van Mao, maar het boek waarin de adellijke families in Nederland worden opgesomd. Studente Loina Aedema staat er wel in, als laatste van de familie, want er zijn geen andere nakomelingen en de lijn kan niet via de vrouw worden overgedragen. Er is nog één kinderloze, gescheiden oom en dat was het dan. Dag Aedema's. Marjolijn van Heemstra, die eerder succesvol debuteerde als dichteres, schrijft over het nut en de noodzaak van adellijke families. Wat verlies je als je een traditie van meer dan duizend jaar stopzet?

De ouders van Loina zijn bij een verkeersongeluk omgekomen. Ze is opgevoed door haar grootvader in een groot pand in Rotterdam, waar de inventaris nog herinnert aan de betere tijden die de familie in Friesland meemaakte. Elk jaar maken de twee een reis naar Oenkerk waar boer Fluit als archivaris voor de familie optreedt en de grafkelder van de familie bijhoudt.

De laatste Aedema begint na de dood van de grootvader. Loina gaat samen met Fluit op zoek naar haar overgrootmoeder, ook Loina geheten, die toen haar zoon nog jong was op mysterieuze wijze verdween. Dat geeft de roman de spanning van een zoektocht mee. Op diverse plekken in Friesland, waaronder het gehucht Zwarte Haan, zijn er nog getuigen die een deel van het raadsel van de verdwenen Loina kunnen oplossen. Het lijk van de oude Loina moet gevonden worden en herenigd worden met de rest, al is dat dan in een grafkelder.

Verdroogde besjes, adellijke huizen die in gebruik zijn als asielzoekerscentrum, vergeten gewoonten en gebruiken: het lijkt of we getuige zijn van een uitstervend cultuurgoed. Daartegenover staan enkele jongeren die tevergeefs proberen de afkalving van de adelstand tegen te gaan. Of zoals Loina zich een uitspraak van haar grootvader herinnert: ''s Avonds vertelde hij me dat hij in een documentaire over insecten had gezien dat mieren hun vertrouwde wegen naar het nest blijven lopen, nog lang nadat het nest verwoest is.'

Van Heemstra schrijft niet echt mooie zinnen en soms worden de gevoelens van de hoofdpersonen wel heel nadrukkelijk vermeld, waardoor er voor de lezer weinig te raden overblijft. Toch word je in dit geslaagde prozadebuut meegezogen in de ontrafeling van het verleden en zorgt van Van Heemstra ervoor dat er nog een paar interessante verrassingen zijn. Uiteindelijk lijkt de roman uit te lopen op een pleidooi voor het behoud van de adel (zoals Jaap Scholten dat al eerder deed in Kameraad Baron), ook Loina ziet in dat zij binnen die eeuwenlange traditie past. 'Dit soort verhalen laat zich niet beëindigen, er is altijd een onverwachte wending, een nieuw zijpad, een duvel uit een doos.'

Coen Peppelenbos

Marjolijn van Heemstra - De laatste Aedema. De Bezige Bij, Amsterdam, 256 blz. €18,90.

Deze recensie werd eerder gepubliceerd in de Leeuwarder Courant, 2 november 2012.