Michaël Zeeman overleden

De eerste keer dat ik Michaël Zeeman zag, was op een middag over poëzie en klassieke muziek. Dat moet in de jaren negentig zijn geweest tijdens een aflevering van Herfstschrift. C.O. Jellema presenteerde de middag op een zeer rustige ingetogen wijze. Hij had zich goed voorbereid. De dichters mochten één voor één op het podium komen om te worden geïnterviewd, ze lazen hun gedicht voor en daarna klonk het muziekstuk waarover ze het gedicht hadden geschreven. Ik herinner me helaas niet meer welk gedicht Zeeman voorlas en welk muziekstuk daarbij hoorde. Wel weet ik dat Zeeman in zijn antwoorden liet blijken dat hij het oeuvre van Jellema kende, wat de interviewer zichtbaar plezierde.
Dat rommelige geheugen van mij is niets waard. Als ik thuis zou zijn, dan zou ik de recensie van Marjoleine de Vos van die middag opzoeken, zodat ik erachter zou komen op welke dag het precies was, en met een beetje geluk ook welk muziekstuk er toen klonk.
Zo gebrekkig als mijn geheugen is, zo volmaakt was het zijne. Toen ik een paar jaar later in de organisatie zat van Winterschrift (de opvolger van Herfstschrift) had ik de taak om af en toe voor gastheer te spelen. De ster van Zeeman als journalist was inmiddels gerezen, zijn poëzieverleden lag achter hem en je kon hem altijd boeken als een betrouwbare interviewer. Ik geloof dat ik die avond niet meer heb gedaan dan hem een paar consumptiebonnen overhandigen en hem naar zijn plek in de schouwburg van Groningen begeleiden. Een jaar later was hij opnieuw te gast en was ik weer gastheer en tot mijn verrassing wist hij nog wie ik was. Ik had nog geen boek geschreven, niets in tijdschriften gepubliceerd, maar hij onthield ook de namen van de hulpjes op literaire festivals. Nog weer een paar jaar later kwam ik hem tegen in Rotterdam op ee dag voor literatuur en onderwijs. Hij kende Tzum, hij wist dat ik voor de Leeuwarder Courant schreef (waar hij ooit zijn loopbaan als journalist begon) en hij begon een gesprek dat veel interessanter was dan het forum waar ik die middag in zou zitten. Arjan Peters schreef vandaag in de Volkskrant in een mooi herdenkingsstuk: 'De selfmade intellectueel uit Marken, die zijn studie filosofie in Groningen niet voltooide, was als chef geen gemoedelijke pater familias. Zelfs telefoneren met hem was voor velen altijd een beetje examen doen.' Het lijkt of daar wat angst zit. Ik had eeder het omgekeerde idee: door over boeken en literatuur te praten, met een ongelooflijke eruditie, wist hij te vermijden dat het over personen en over gevoelens zou kunnen gaan. Dat grote lichaam met die ogen die om vriendschap vragen.
Illustratief voor die houding is het zeer ongemakkelijke interview dat Zeeman in 1998 heeft met Arthur Japin, die toen net zijn tweede verhalenbundel had uitgebracht. Het interview wordt hem te persoonlijk. Japin kon zich niet meer verbergen achter de literatuur en Zeeman schrok van wat hij aantrof. Het interview eindigt aldus:

'En al pratend en zoekend kwam het ineens aan het licht. De schrijver vertelde over zijn sympathie voor Kwasi, een van de twee Afrikaanse prinsen in zijn boek. Ja, hij had hem herkend in de pesterijen en de agressie die hij als kind had ondergaan. Hij meende hem daardoor wat beter te begrijpen. De interviewer schrok en vatte krachtig een ander onderwerp aan. Want de wijze waarop de schrijver het vertelde was te bloot, te naakt.

Het was alsof hij geen huid had. Zijn maskers droeg hij niet uit keuze, maar uit noodzaak. Ze waren zijn verband.'

Drie weken geleden hoorde ik voor het eerst het gerucht dat Zeeman met een hersentumor in een ziekenhuis in Wenen op sterven lag. Dat leek me zo gruwelijk alleen toe. Je hoopt van geruchten dat ze niet waar zijn. Gisteren vertelde Ronald Giphart hetzelfde gerucht in de strandbibliotheek van Kijkduin. In maart 2003 vertelde ik aan Giphart (die toen het boekenweekgeschenk had geschreven) op het podium in Leeuwarden dat C.O. Jellema op sterven lag. Die avond overleed de Groningse dichter aan ee hersentumor. Gisteravond overleed Michaël Zeeman op vijftigjarige leeftijd aan dezelfde ziekte. Niet meer in Wenen, maar in Rotterdam, in aanwezigheid van zijn vrouw staat in de Volkskrant.