Top 10 mooiste boeken 2011 (1) van Anton Brand

Zoals gebruikelijk in de decembermaand top 10-lijstjes van vrienden en bekenden van mij. Schrijver Anton Brand was dit jaar wederom de eerste. Zijn nieuwe roman over de componist Bellini (Laatste reis. In het spoor van Vincenzo Bellini) komt volgend jaar uit bij uitgeverij Passage.


1 Jonathan Franzen - Freedom

De Amerikaanse auteur Jonathan Franzen schreef met zijn realistische, morele familieroman Freedom (2010) een meesterwerk van de eerste orde. We volgen Patty en Walter, zesentwintig jaar getrouwd, en hun beide kinderen in de onttakeling van een huwelijk en de gevolgen die dat voor alle vier heeft. Hoop en wanhoop zijn aan de orde van de dag, idealen slaan om in ambities en naijver. In de persoon van de curieuze popmuzikant Richard Katz, vriend van Walter en minnaar van Patty, schetst Franzen het hedonisme in de Amerikaanse cultuur. Franzen is een scherp waarnemer en duider van het menselijk tekort, en hij heeft een pen – vooral in de dialogen, en niet zonder vileine ironie – om je vingers bij af te likken. Dat zijn epos sterk autobiografische trekken heeft, ontdekte ik toen ik na Freedom zijn verhalenbundel The Discomfort Zone (2006) las: christelijke jeugd, moeizame relaties, een teloorgaand huwelijk, vogelarij en milieu-activisme zijn de ingrediënten van een vermakelijk zelfportret. (Bij gevolg verwachtte ik veel van The Corrections, Franzens lijvige roman uit 2001. Maar daar kwam ik niet doorheen.)

2 Jan Brokken - Baltische zielen

Aangrijpende ontmoetingen in Estland, Letland en Litouwen. Brokken beschrijft de door de contemporaine geschiedenis en Russische aanwezigheid wreed verstoorde levens van onder anderen Sergei Eisenstein, Hannah Arendt, Gidon Kremer en Arvo Pärt. Net als in zijn schitterende boek over Youri Egorov (In het huis van de dichter, 2008) doet hij dat op hoogst persoonlijke wijze, met oog voor de grote lijnen én het detail. Resultaat is een indringende documentaire over de Baltische landen en hun jarenlange hunkering naar vrijheid, uitmondend in verzet en onafhankelijkheid. Liefdevol geschilderde portretten, indrukwekkend in zijn samenhang en door zijn zeggingskracht.

3 Wendy Moffat - E.M. Forster. A New Life (A Great Unrecorded History)

Op de meeste foto’s ziet de Britse schrijver E.M. Forster (1879-1970) eruit als op beide omslagen van de biografie die Wendy Moffat in 2010 van hem uitbracht: stijfjes en een beetje saai, niet een man bij wie je je een intens leven voorstelt. Zijn oeuvre is bescheiden gebleven – maar het is wondermooi! – en na de Tweede Wereldoorlog was Forster zo ongeveer het intellectuele geweten van Engeland. De roman die hij in 1914 niet durfde publiceren, Maurice, 'Dedicated to a Happier Year', omdat het not done was over homoseksualiteit te schrijven, achtervolgde hem zijn hele leven en verscheen uiteindelijk postuum in 1971. Dat de keurige Forster een intrigerend dubbelleven leidde, waarin in het geheime deel een grote plaats was weggelegd voor zijn eigen homoseksualiteit, is weinigen bekend. Wendy Moffat schreef er een excellente biografie over, die leest als een spannend jongensboek – wat het ook is. Niet alleen Forsters moeizame verhouding met zijn stokoud geworden moeder komt uitvoerig aan de orde, ook zijn vele vriendschappen en homoseksuele relaties in Engeland, Egypte, India en de Verenigde Staten alsmede zijn driehoeksverhouding met de politieman Bob Buckingham en diens echtgenote May. En passant schetst Moffat een intrigerend beeld van de homoseksuele beau monde voor, tijdens en na de oorlog – met actoren als Goldsworthy Lowes Dickinson, Hugh Meredith, W.H. Auden, Christopher Isherwood, J.R. Ackerley en Benjamin Britten. Boek uit? Forster helemaal herlezen!

4 Michael Cunningham - By Nightfall

Enerverende zedenroman, een navolger van E.M. Forster waardig. Speelt zich af in New York, waar een kunstminnend echtpaar (Peter en Rebecca, hij een kunsthandelaar, zij kunstredacteur) bezoek krijgt van haar broer, de prachtig-mooie, drieëntwintigjarige Ethan, die omwille van alle misstappen in zijn leven door iedereen 'Mizzy' wordt genoemd – de mislukking. Cunningham schetst een intrigerend beeld van geslaagde mensen wier levens plots op de kop worden gezet als ze worden geconfronteerd met de levensstijl, de uitzichtloze verwachtingen, de voortdurende aanwezigheid én de seksualiteit van een min of meer (on)bekende. Ineens bevinden Peter en Rebecca zich op een glijdende schaal – Peter in het bijzonder, als hij onder ogen moet zien dat hij eigenlijk altijd al op de broer van zijn vrouw verliefd is geweest… Het is een delicaat thema, dat door Cunningham met grote zorgvuldigheid en een bijzonder literair vakmanschap is vormgegeven. Wat een beheersing! (Hetgeen niet kan worden gezegd van die andere 'homo-roman' van het afgelopen jaar, The Stranger’s Child van Alan Hollinghurst. Twee briljante momenten, ontleend aan Atonement van Ian McEwan, en de rest had ongeschreven mogen blijven… Cunningham-Hollinghurst? Walkover!)

5 Joshua Foer - Moonwalking with Einstein (Het geheugenpaleis)

Voor het eerst sinds 1983 heb ik dit jaar de Van der Leeuw-lezing gemist. Dat is jammer, want in de Martinikerk stonden weer twee eminente sprekers: Joshua Foer en Robbert Dijkgraaf. Education: internet or memory? was het onderwerp. Joshua Foer schreef over de werking van het geheugen een origineel boek, zoals je ze maar zelden ziet, Moonwalking with Einstein. The Art and Science of Remembering Everything, of in Nederlandse vertaling: Het geheugenpaleis. Terecht werd het een bestseller. Niet alleen is het thema onderhoudend en uitdagend – je geheugen trainen om mee te doen aan de Amerikaanse kampioenschappen wie het best in onthouden is, onthouden van van alles en nog wat, maar Foer weet het ook met veel brille en humor vanuit verschillende invalshoeken te belichten. Ik ben benieuwd wat het volgende thema zal zijn dat hij oppakt. Een oorspronkelijk denker, een excellent schrijver.

6 Ad Zuiderent - Van Korreweg naar Korreweg

Schitterend gecomponeerde biografie van Gerrit Krol. Zuiderent, sinds lange jaren een Krol-kenner, vertelt het levensverhaal van de Groninger schrijver niet chronologisch, maar aan de hand van 75 plaatsen in diens leven. Het register en de onderlinge verwijzingen tussen personen en gebeurtenissen zijn daarop afgestemd. Opmerkelijk is de ongelooflijke souplesse van Zuiderents stijl, en de humor waarmee hij zijn object benadert. Dat Krol een groot auteur is met een geheel eigen geluid wist iedereen natuurlijk al, maar Zuiderent onderstreept dat nog eens met verve.

7 Adriaan van Dis - Stadsliefde. Scènes in Parijs

Suzan Beijer. Zij deed de vormgeving van het binnenwerk. Alleen al daarom (en om de prachtige foto’s van Tessa van der Waals en Frans Toet) zou je een boek als dit kopen. Maar ook Adriaan van Dis zelf is op zijn best. Hij wandelt en fietst door Parijs, en is een waarnemer zoals er maar weinig zijn. En met de geschiedenis, de vergangen eeuwen, gaat hij even makkelijk om als met de stad van vandaag – die van de immigranten, voornamelijk Afrikanen. Petite histoire wordt onder de handen van Van Dis tot een tijdsbeeld. Je wordt er soms vrolijk van, maar soms ook walmt je tegemoet wat ons nog te wachten staat in een wereld die eerste-klas, tweede-klas en derde-klas burgers telt. Of geen burgers at all. Meesterwerkje.

8 Paul Gellings - Verbrande schepen

Meeslepende en intrigerende roman over een zoektocht naar het verleden en de keuzes die daarin al of niet terecht zijn gemaakt. De ernstig zieke schrijver en journalist Tijl Kramer, te jong ten dode opgeschreven, zou nog één keer zijn vroegere psychiater Baruch Cardozo willen spreken, maar zelfs op het internet is geen spoor meer van hem te vinden. Ontmoetingen met en herinneringen aan vriendinnen van weleer, van wie sommigen Cardozo hebben gekend, bieden geen soelaas, al voeren ze Kramer ten slotte wel naar de Franse havenstad Marseille, waar Cardozo af en toe met zijn schip wordt gesignaleerd. Daar komt Kramers leven op een verrassende, maar volstrekt overtuigende wijze op zijn kop te staan. Een literaire roman van grote klasse, die de kwaliteiten bezit van een heel goede thriller.

9 Paolo Giordano - The Solitude of Prime Numbers

Mysterieuze, Italiaanse roman (2009) over de tragische, in niets uitmondende vriendschap tussen de anorexia-patiënte Alice en de contactgestoorde Mattia. Een drama in zijn jeugd – hij laat zijn zwakbegaafde zusje in de steek als hij naar het verjaardagsfeest van een klasgenoot gaat – beïnvloedt hun beider leven voor altijd, en het raadsel van haar verdwijning wordt door Giardano ten slotte niet opgelost. Priemgetallen kunnen alleen door 1 en zichzelf worden gedeeld, en die symboliek moet de lezer aanvaarden om met de miscommunicatie tussen Alice en Mattia en het plot te kunnen leven. Waarom moet je zo concessieloos door het leven gaan als je er zoveel last van hebt?, vroeg mij een goede vriend.

10 Maarten ‘t Hart - Dienstreizen van een thuisblijver

Voor zover niet alle boeken van ’t Hart in hoge mate autobiografisch zijn: dit is na Het roer kan nog zesmaal om (1984) en Een deerne in lokkend postuur (2000) zijn derde officiële autobiografie. ’t Hart is in veel opzichten openhartiger dan ooit over wie hij ontmoet en wat hij meemaakt, hetgeen tal van hilarische momenten oplevert, maar hij koketteert ook graag met zijn onhandigheid, verlegenheid en dwarse eigenzinnigheid, en daar worden ik en andere lezers bij vlagen melig van. De Dienstreizen kunnen dus niet in de schaduw staan van een mooie roman als Verlovingstijd (2009), ’t Harts laatste fictie, maar het boek vermaakt genoeg om er één of twee onderhoudende avonden mee te beleven. Het serieuze opstel over ’t Harts betrokkenheid bij de zaak-Lucia de Berk valt een beetje buiten de opzet van deze herinneringen, maar is om zijn implicaties voor de rechtsgang in Nederland van wezenlijk belang.