Hij is net zo oud als zijn kamernummer, 81, Julius Gerhard Marius Hammer, 'Juul voor intimi, maar die zijn er niet meer'. De hoofdpersoon van Bittere Bloemen van Jeroen Brouwers bevindt zich op een cruiseschip op de Middelandse Zee. Min of meer verbannen door zijn dochter die zijn huis opruimt, dobbert de voormalige minister van Justitie en schrijver rond op een boot die volstrekt het tegendeel biedt wat hij verlangt: rust en eenzaamheid.
'In de steek gelaten door de tijd.' Hammer herstelt nog van een coma, is slecht ter been, valt continu. Niet alleen lichamelijk voelt Hammer zich in de steek gelaten door de tijd, ook geestelijk. Men kent hem niet meer, hij is verworden tot een lemma in een encyclopedie, zijn boeken zijn vergeten en sinds zijn ziekenhuisopname schiet hij van waarneming naar herinnering, van associatie naar wensdromen.
Het toeval wil dat Hammer op het schip letterlijk opbotst tegen de vrouw die hij ooit beledigd heeft op een schrijfcursus. Sindsdien heeft hij Pearlene, Leentje door hem genoemd, een vleesgeworden schilderij van Cranach, nagejaagd om haar zijn liefde te betonen. Eerst loopt hij haar als een schooljongen na in het esoterische winkeltje waar zij de kaarten legt en daarna is zij opeens verdwenen tot het moment waarop hun wegen elkaar weer kruisen op het cruiseschip Carta Mundi.
In een boek van Jeroen Brouwers heeft alles betekenis, terwijl er ogenschijnlijk weinig gebeurt. Slechts één dag uit het leven van Hammer wordt beschreven, maar in die dag wordt een heel leven verteld. Heel concrete zaken, zoals het horloge dat hij draagt, wijzen al vooruit naar een noodlottig einde van de roman. Het is 15 augustus en het schip ligt aangemeerd op Corsica, waar de geboortedag van Napoleon wordt gevierd. Het is drukkend warm en Hammer gaat het land op om sigaartjes te kopen. Daar zakt hij in neer, 'zijn horloge is gesmolten. Het vloeibaar geworden goud plakt druipend rond zijn pols, de wijzerplaat verpapt, nu bestaat op de hele wereld de tijd niet meer.'
Gelukkig wordt hij gevonden door Pearlene die hem opkalefatert en hem achter op de brommer meeneemt naar een filmset waar een futuristische productie wordt gedraaid. Brouwers trekt de tijd aan stukken, want de gedachten van Hammer schieten alle kanten op: van de gedachten aan het bombardement waarbij zijn moeder is omgekomen tot aan het surrealistische heden en alles krijgt te maken met alles. Natuurlijk gaat hij met de door hem aanbeden vrouw Pearlene mee. Maar Pearlene wordt van muze steeds meer een doodsengel en naarmate de dag vordert, zet het verval van Hammer steeds verder door. Als hij op een gegeven moment zijn horloge weggeeft, dan is het duidelijk dat het die dag niet meer goedkomt.
Bittere bloemen is een requiem, maar ook een protest tegen het vergeten. Hammer herinnert zich de sleutelmomenten uit zijn leven en Brouwers brengt die op een weergaloze manier bij elkaar. De roman is geschreven in mineur, maar de zinnen leven als nooit te voren. Op één bladzijde van Brouwers gebeurt meer in taal dan in het oeuvre van veel collega's. Een vervelende medereizigster beschrijft hij zo: 'Een roodverbrande, ernstig vervellende mummie van zijn leeftijd of nog bejaarder, hem beloerend door gele brillenglazen, die als dooiers tegen haar ogen plakken.' Het is niet te hopen dat deze roman het sluitstuk is van het oeuvre van Brouwers, want elk nieuw boek maakt je hongerig naar de volgende.
Coen Peppelenbos
Jeroen Brouwers - Bittere bloemen. Atlas, Amsterdam. 288 blz. €21,95 (geb.)
Verscheen eerder in de Leeuwarder Courant, 8 april 2011.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten