Om de hypes en de bestsellers te omzeilen is het raadzaam om af en toe een klassieker ter hand te nemen: een boek dat de eeuwen trotseert in plaats van de wisselvallige gunst van het publiek. In Dode zielen van Gogol uit 1842 krijg je te maken met de sympathieke zwendelaar Tsjitsjikov. Hij wordt vooral sympathiek omdat de andere personages nog negatiever worden afgeschilderd dan hijzelf. Tsjitsjikov koopt 'dode zielen' op van de landheren rond het gouvernementsstadje NN. Dode zielen zijn de overleden lijfeigenen die nog op de lijst voor de belastingen staan en de landeigenaren dus geld kosten totdat de lijst herzien wordt. Omdat de lijst maar eens in de zoveel jaar gereviseerd wordt zijn de landheren dolblij dat iemand de dode zielen opkoopt. De hebzucht wint het van wellevendheid.
De roman van Gogol is nog steeds goed te lezen en dat komt vooral door de humor. Die zit niet alleen in de karikaturen die hij maakt van de betere klasse uit die tijd, maar ook door de ellenlange uitwijdingen van de verteller. Een van de meest komische is het verhaal van de postmeester. Tsjitsjikov, die enthousiast en welwillend in het stadje werd binnengehaald, valt later ten prooi aan roddel en achterklap. De postmeester denkt bijvoorbeeld dat Tsjitsjikov dezelfde man is als kapitein Kopejkin die tijdens de oorlog een arm en been verloor en daarna een vergeefse strijd voerde voor een uitkering van de tsaar. Na maar liefst zes bladzijden merkt iemand pas op dat Tsjitsjikov geen arm en been mist. De postmeester slaat zichzelf voor de kop omdat dit 'niet meteen aan het begin van het verhaal bij hem was opgekomen.' Dit soort absurde zijwegen maakt het boek erg geestig.
Gogol wilde eigenlijk een trilogie schrijven, maar we hebben slechts deel één en een paar fragmenten van deel twee. Na deel één zou Tsjitsjikov tegen de lamp lopen, zich bekeren en uiteindelijk zou hij veranderen in een nastrevenswaardig voorbeeld voor iedere Rus. Godzijdank is het Gogol niet gelukt om deel twee (in de haard gegooid) en deel drie te schrijven. Zwendelaars zijn leuker dan kwezels.
Deze kroniek verscheen eerder in de Leeuwarder Courant op 12 december 2015.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten