De taalpolitie verbiedt clichés in literaire teksten. Niet alleen verhaalclichés (de krakende treden op de trap die de hoofdpersoon moet overslaan), maar ook voor taalclichés. Wat niet mag, of alleen maar in beperkte mate: schokschouderen, peinzen, glimlachen, zuchten, zei hij + gevoel (zei hij ontroerd, zei hij geschokt), blikken werpen, wenkbrauwen fronsen, plotsklaps, opeens etcetera. Versleten metaforen als 'de koperen ploert', 'het lederen monster', 'het stalen ros' en 'goudgele rakkers' zijn ook uit den boze. De taalpolitie is streng.
Lezer Frits Zegers mailde mij met de aansporing om ook Gerard Reve te citeren. In zijn boekje Zelf schrijver worden vindt Reve dat het helemaal niet erg is om een cliché te gebruiken, zeker niet als je die in een nieuwe context gebruikt. Hij legt het onder meer uit aan de hand van het clichéwoord 'mondjesmaat'. 'Als ik echter schrijf, dat het voor iemand zijn volksgezondheid beter is dat hij des morgens vroeg, op het privaat, de gehele uilebal ineens weet te vervaardigen, in plaats van mondjesmaat over de dag verdeeld, dan stellen wij opeens uit het cliché dat mondje voor, dat een weinig aangename taak vóór zich heeft.'
Wie zo'n zin weet te produceren is bij voorbaat vrijgepleit. Er zullen niet veel mensen zijn die het met de grote Volksschrijver oneens zouden durven te zijn, want een cliché in een nieuwe context houdt immers op een cliché te zijn. Toch is Reve ook voor clichés in algemene zin; het cliché mag 'de intellectueel eczeem of astma bezorgen, het bespaart de lezer veel energie,' aldus Reve. Een schrijver moet niet teveel prutsen met originele formuleringen, hij moet juist clichés gebruiken die hun waarde hebben aangetoond. 'Het Cliché is een Godsgeschenk.'
"You Just Don't Get It, Do You?" - A Montage of Cinema's Worst Writing Cliche from Jeff Smith on Vimeo.
Toen Reve dit schreef was hij al een gelauwerd schrijven die in zijn teksten inderdaad allerlei clichés opnam. Door het gebruik ervan werden zijn teksten ironisch. Een beginnende auteur zal niet zo snel opschrijven dat iemand een 'hunkerend hart' heeft, als hij bedoelt dat de liefde heeft toegeslagen, maar nog niet wederzijds is. Van Reve mag dat 'hunkerende hart' wel: 'wij schrijven g(..........) toch niet voor intellectuelen?'
Deze kroniek verscheen eerder in de Leeuwarder Courant op 16 januari 2016.
2 opmerkingen:
Een cliché is een cliché is een cliché. Taal, verhaal, muzikaal:
http://www.esthersteenbergen.com/blog/2012/02/03/the-lick/
Reve is altijd verfrissend, dank je. Het lijkt mij dat een schrijver zichzelf er heel erg van bewust moet zijn dat hij cliches gebruikt. Als hij zijn eigen werk met een rood potlood te lijf durft te gaan en de helft van de cliches weggooit, blijft daarna de overgebleven helft over, aangesterkt met een goede reden.
Groeten uit Lissabon
Een reactie posten